Sommige groepen kinderen lezen liever dan andere. Zo lezen jongere kinderen vaak liever dan oudere kinderen, meisjes liever dan jongens, en vaardige lezers lezen liever dan minder vaardige lezers. Hoe sterker kinderen intrinsiek gemotiveerd zijn om te lezen, hoe vaker en beter zij lezen. Er is sprake van intrinsieke motivatie wanneer een kind leest omdat hij of zij dit echt zelf wil omdat hij/zij het plezierig of interessant vindt. Dus niet als een kind alleen leest omdat het moet van een leerkracht of ouder of om goede cijfers te halen. Leesmotivatie is een voorspeller van leesgedrag en van leesprestaties[1]. Maar hoe krijgen kinderen plezier in lezen?
Eigen inbreng en interesse
De leesmotivatie van kinderen kan worden gestimuleerd door ze veel te laten lezen over onderwerpen en thema’s die ze leuk vinden. Teksten die aansluiten bij de interesses van kinderen zorgen er bovendien voor dat kinderen deze teksten ook met minder moeite lezen. Juist bij minder vaardige lezers is het inzetten op de eigen interesse dus van extra grote waarde. Dit is mooi te illustreren aan de hand van een klein onderzoek dat Marlot Akkermans heeft gedaan waarin ze 26 Groningse kinderen uit groep 5 heeft geïnterviewd over lezen[2]. Eén van deze kinderen gaf aan dat hij absoluut niet van lezen houdt. Hij houdt maar van één ding: karate. Als hij daarover praat, gaan zijn ogen glimmen. Hij vertelt over een bibliotheekbezoek: ‘Ik vind karate superleuk, maar daar zijn alleen maar hele moeilijke boeken over en er zitten geen plaatjes in. We hadden in de bieb gevraagd: hebben jullie ook boeken over karate? Toen zeiden ze: nee, maar die kunnen we wel bestellen. We moesten er een week op wachten. Het boek kwam helemaal uit China.’ Hij heeft vervolgens dit hele boek uitgelezen, samen met zijn moeder.
Het helpt ook als kinderen van hun ouders zeggenschap krijgen over het tijdstip van lezen. Kinderen vinden lezen, als ze net ergens anders mee bezig zijn, erg vervelend. Eén van de kinderen uit Groningse klas vertelt: ‘Als ik net iets aan het doen ben, vind ik lezen heel erg stom. Bijvoorbeeld als ik net aan het buiten spelen ben, of aan het tekenen.’
Zelfvertrouwen in lezen
Kinderen die veel vertrouwen hebben in hun leesvaardigheid zijn gemotiveerder om te lezen. Het helpt dus om in te zetten op het vergroten van leeszelfvertrouwen. Succeservaringen zijn belangrijk om dit zelfvertrouwen op te doen. Je kunt kinderen hierbij helpen door samen boeken te zoeken die goed aansluiten bij zowel de interesses als bij het leesniveau. Als kinderen regelmatig teksten moet lezen die (te) moeilijk zijn, kan dat tot gevolg hebben dat zij minder gemotiveerd worden en zelfs het lezen gaan vermijden.
Positieve feedback
Het is belangrijk veel positieve feedback te geven op de vooruitgang die een kind boekt bij het lezen en niet te vaak kinderen te corrigeren, ook al is het lezen nog niet perfect. Het vertonen van te controlerend gedrag werkt averechts op leeszelfvertrouwen en leesmotivatie, zo blijkt uit onderzoek. Ook de kinderen uit de Groningse klas gaven dit aan. Eén van de kinderen vertelde: ‘Dan moet ik voorlezen aan mama en dan zegt ze steeds: nee, daar staat iets anders.’
Letterprins
Om goed te leren lezen is het voor kinderen essentieel om te oefenen. Ook hierbij geldt dat het belangrijk is om het voor kinderen leuk te maken om te oefenen, zodat zij gemotiveerd blijven. Dit was één van de uitgangspunten bij het ontwerpen van de online leesgame Letterprins. Deze leesgame is ontwikkeld op initiatief van twee betrokken ouders in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen. Met deze gratis online leesgame kunnen jonge kinderen (groep 3 en 4) spelenderwijs hun woordkennis en leesprestaties verbeteren.
In de game raakt de Letterprins zijn letters kwijt in een kasteel en de speler helpt hem met het terugvinden van deze letters. In het spel kun je boekentips verdienen die linken naar de jeugdbibliotheek. Er zitten zes verschillende oefeningen in de game, verdeeld over 7 levels. Aan het begin van elk level leer je welke letters er aan bod komen. Ken je een letter nog niet, dan kun je deze eerst oefenen. Daarna komen de andere oefeningen, waarin woorden gemaakt worden met de letters. Er zitten ook oefeningen in die het leesbegrip, de woordherkenning en de woordenschat bevorderen. In deze leesgame is kennis verwerkt uit diverse onderzoeken naar leren lezen.
Motivatietheorie
Dr. Esther Steenbeek van de Radboud Universiteit vertelt dat bij het ontwikkelen van de game is aangesloten bij de motivatietheorie van Ryan en Deci[3]: ‘Hieruit weten we dat er een paar principes echt belangrijk zijn om intrinsiek gemotiveerd te zijn. Deze principes hebben we toegepast in de ontwikkeling van Letterprins. We geven kinderen bijvoorbeeld op verschillende manieren de mogelijkheid voor eigen inbreng. Zo kunnen ze in de game aangeven welke boekengenres of thema’s ze leuk vinden. Ze krijgen dan boekentips die aansluiten bij hun eigen interesses en een link om het betreffende boek te lenen in de bibliotheek. Verder kunnen ze in de game zelf kiezen of ze iets nieuws willen leren of dat ze in een bepaalde vaardigheid sneller willen worden.’
‘Natuurlijk is het van belang om kinderen succeservaringen te laten beleven. Als je iets goed kunt, vind je het namelijk ook vaak leuk. Letterprins houdt goed bij wat je al kunt. Het blijkt bijvoorbeeld dat veel kinderen de eerste letter van hun eigen voornaam al kennen en daar ga je dan verder mee oefenen. Je krijgt telkens slechts een klein percentage nieuwe, uitdagende woorden, en een groter percentage woorden en zinnen die je in principe al goed aankunt. Doet het kind het goed, dan gaat het tempo omhoog. De game houdt zelf bij waar een kind extra oefening nodig heeft en welk tempo goed haalbaar is. Zo wordt de game tijdens het spelen voor iedereen afgestemd op het eigen competentieniveau: niet te moeilijk en niet te makkelijk. Hierdoor is de game geschikt voor een brede doelgroep: bijvoorbeeld ook voor kinderen die Nederlands leren als tweede taal en voor kinderen met leesproblemen en dyslexie.’ Tot slot is vanuit de motivatietheorie ‘je verbonden voelen met anderen’, een belangrijke voorwaarde voor de motivatie van leerlingen (Deci & Ryan). Dit is in de game vormgegeven door een aantal oefeningen toe te voegen die het kind samen met de ouder(s) speelt.
Humor
Ook op andere manieren heeft Letterprins het spel leuk gemaakt voor kinderen. De graphics zijn afgestemd op de leeftijd en er zijn grappige en afwisselende geluidjes zoals een ‘Joehoeoeoe-geluid’ te horen als een oefening goed is uitgevoerd. Er zitten ook grappige dingen in de oefeningen zelf. Er zit bijvoorbeeld een oefening in waarbij je tegelijkertijd een plaatje en een woord te zien krijgt. Je moet dan aangeven of het woord past bij het plaatje of niet. Esther: ‘Uit breinonderzoek weten we welke woorden en netwerken van woorden je activeert als je iets leest, bijvoorbeeld als je het woord ‘hond’ leest, denk je meteen ook aan een kat, een hondenmand, etcetera. Maar ook woorden die qua uitspraak op elkaar lijken, activeer je in je hersenen tegelijkertijd. In de game hebben we expres bij de niet-matchende paren van woorden en plaatjes gekozen voor combinaties die niet in hetzelfde activatiepatroon zitten qua betekenis of uitspraak etc. We hebben dit vooraf getest en de kinderen zaten hardop te lachen bij deze niet-matchende combinaties. Een andere oefening is dat kinderen moeten beoordelen of een zin inhoudelijk klopt of niet. Hier hebben we ook verrassingen ingestopt. Bijvoorbeeld de zin: De jongen besmeert zijn boterham met sokken. De kinderen gaven aan dat ze deze oefening het allerleukst vonden.’
Resultaten Letterprins
Inmiddels zijn meer dan 10.000 accounts aangemaakt bij de game. Data van het gebruik laten zien dat een groep van bijna 1500 kinderen het spel toegewijd speelt. Deze groep speelt elke dag meerdere oefeningen en hun prestaties zijn sterk toegenomen. Zo bereiken zij opdrachten van een hoger niveau. Esther: ‘Daarnaast horen we terug van ouders dat kinderen door het spelen van het spel de bibliotheek willen bezoeken. Dat is ook één van de belangrijke doelen die we willen bereiken.’
Rol van scholen
Letterprins is methode-onafhankelijk en kan door ouders/verzorgers gratis naast elke leesmethode op school worden gebruikt. Op de site van Letterprins staat hoe scholen ouders kunnen informeren over het gebruik van Letterprins thuis, inclusief een kant en klare presentatie voor ouders. Echter: zodra Letterprins iets is dat door ouders aan een kind wordt opgelegd, verdwijnt de intrinsieke motivatie en daarmee waarschijnlijk ook een deel van de leesmotivatie. En dat kan zelfs averechts werken op het leren lezen. Kortom: voor ouders is het belangrijk om te weten dat leesplezier bij het spelen van de game voorop moet staan en niet de prestaties. Zo lang een kind plezier houdt in lezen en oefenen, komen de prestaties later wel.
Rolmodellen
Waarom is lezen eigenlijk belangrijk voor kinderen? Wat vertel je hen hierover om ze te motiveren? Of laat je kinderen gewoon ervaren dat lezen ontspanning kan bieden, kan troosten en je wereld groter maakt? Het zijn volgens mij juist dergelijke leeservaringen die kinderen kunnen overtuigen van de meerwaarde van lezen. Enthousiaste lezers blijken relatief vaak een leerkracht te hebben gehad die voorlas, gesprekken over boeken voerde en hen op andere wijze liefde voor lezen bijbracht (Applegate et al., 2014). Als anderen plezier in lezen uitstralen en ruimte bieden voor interacties rondom lezen, werkt dit aanstekelijk[4]. De vrijwilligers van Taal Doet Meer weten dit gelukkig als geen ander.
Meer weten?
- https://www.lezen.nl/publicatie/leesmotivatie-onder-de-loep/
- https://www.lezen.nl/nieuws/onderzoek-naar-effecten-leesmotivatie-interventies/
- www.letterprins.nl
[1] Steensel, R. van, Sande, L. van der, Bramer, W., & Arendst, L. (2016). Effecten van leesmotivatie-interventies Uitkomsten van een meta-analyse. Reviewstudie in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam.
[2] Akkermans, M. (2019, 13 juni) Spanning en humor maken lezen leuk. Didactief online
[3] Edward Deci en Richard Ryan zijn hoogleraren psychologie en sociale wetenschappen aan de University of Rochester. Zij doen al zo’n veertig jaar onderzoek naar motivatie, wat heeft geleid tot hun invloedrijke theorie over zelfdeterminatie. Hiertoe hebben zij in 2002, samen met dertig onderzoekers, een handboek gepubliceerd over de Self-Determination Theory dat gezien wordt als een standaardwerk over motivatie.
[4] Stichting Lezen (2021). Leesmotivatie onder de loep. Inzichten uit wetenschappelijk onderzoek. Amsterdam: Stichting Lezen.
Foto: Eliott Reyna, Unsplash
Recente reacties